Stijgende rentes en grondprijzen vragen om moed en voorzichtigheid

Stichting BD Grondbeheer bestaat 45 jaar! Sinds 1979 hebben we een gidsfunctie naar een nieuw economisch model voor grond. Met donaties verwerven we landbouwgrond en stellen die zonder winstoogmerk beschikbaar aan natuurvriendelijke boeren. Om te versnellen en om biodynamische boerderijen te redden, werken we inmiddels ook met leningen, die we aflossen met donaties. Kees van Biert, voorzitter sinds 2012, vertelt over zijn zorgen en hoop.

“De voorvaderen van BD Grondbeheer hebben gezegd: schenken, schenken, schenken, daar gaan we het mee doen. Toen ik twaalf jaar geleden voorzitter werd, werd ik geconfronteerd met ruim twintig boeren die op onze deur klopten. Om deze boeren en de aarde te helpen, hebben we onderzocht of we andere vormen van vermogen kunnen aantrekken. Dat hebben we voorzichtig gedaan met de uitgifte van eeuwigdurende obligaties. Dat zijn leningen zonder aflossingsverplichting, dus je kunt ze zien als donaties met rente. Mede dankzij de eeuwigdurende obligaties zijn onze donatie-inkomsten vertienvoudigd van 60 naar 600 duizend euro op jaarbasis. Onder de vlag van Aardpeer hebben we twee keer gewone obligaties uitgegeven, die we weer moeten terugbetalen, waarmee we in korte tijd tien miljoen euro hebben opgehaald. Vanaf dit jaar geeft Aardpeer ook zelfstandig de obligaties uit.”

Zwaar pakket
“Bij een vijftal boerderijen hebben we de grondaankoop deels gefinancierd bij Triodos Bank. Daarnaast hebben we drie biodynamische iconen, die in zwaar weer zaten, overgenomen. Onze achterban deed een beroep op ons om Kraaybeekerhof, De Hondspol, beide in Driebergen, en Loverendale in Zeeland te redden. Deze reddingsacties hebben we met forse leningen bij Triodos Bank gefinancierd. Met onze donatiecampagnes werven we schenkgeld waarmee we deze leningen aflossen. Vrije grond - grond waar geen lening meer op rust - is veiliggesteld voor de toekomst. Het is in onze statuten verankerd dat we vrije grond nooit verkopen.”

“Door de stijgende rente zijn de leningen een zwaar pakket geworden. Met name de rente op de leningen ten behoeve van Loverendale, die in korte tijd van 1,5 naar 5% is gegaan, heeft ons in een positie gebracht, die niet lang volhoudbaar is. Triodos Bank heeft ons met een aflossingspauze tijd gegeven om hiervoor een oplossing te vinden. Als niemand bijspringt op dit dossier moeten we linksom of rechtsom een deel van onze landbouwgrond gaan verkopen. We kunnen dan niet anders.”

Comfortzone
“De situatie van Loverendale heeft ons de pin op de neus gedrukt. Op de lange termijn moeten we altijd streven naar een rentedekking, die vanuit de pacht kan worden opgebracht. Met de huidige grondprijzen kunnen we 1 à 2% rente over onze leningen betalen. Uit die comfortzone mogen we eigenlijk nooit gaan. Dat is de reden dat we naast onze obligaties steeds vaker met leningen van particulieren, vermogensfondsen en maatschappelijke organisaties werken. Met hen kunnen we, in tegenstelling tot de bank, rentes onder de 2% afspreken. Bij Land en Boschzigt, De Bosmantel en De Hondspol hebben particulieren ons hierbij geholpen.”

Droogtes en regenval
“Als de grondprijzen en rentes verder blijven stijgen, dan gaat de Nederlandse landbouw naar een model toe waarbij de grote boeren nog groter worden. Zij zijn de enigen die met efficiency alles uit de grond kunnen persen om de hoge kosten te kunnen betalen. Dan is er voor natuurvriendelijke boeren die met de natuur mee boeren, zonder chemie en zonder kunstmest, geen ruimte meer. De gevolgen van klimaatverandering versterken dit probleem. Boeren worstelen met extreme droogtes en regenval. Ook onze pachters op zandgrond, zoals Naoberhoeve en Urtica de Vijfsprong, zijn weliswaar meer klimaatbestendig, maar hebben door de drogere zomers lagere opbrengsten. Als dit de trend is, zullen zij meer hectares nodig hebben voor de eigen voerteelt. Dan loop je twee keer tegen de hoge grondprijzen en rentes aan. Anderzijds ben ik ervan overtuigd dat wij voldoende creativiteit in huis hebben om daar antwoorden op te vinden.”

De boer staat centraal
“Ondanks de veel te dure landbouwgronden blijf ik in onze aanpak geloven. Met vrije gronden doorbreken we de spiraal. Wij bieden pachtprijzen waarmee boeren gezonde voeding kunnen produceren zonder de aarde uit te putten. Wij zetten de boer centraal. Onze pachters bepalen zelf hoe zij hun bedrijf ontwikkelen. Onze erfpachtcontracten hebben daarom een looptijd tot wel dertig jaar. In ondernemerszin is het dus ook vrije grond. De enige voorwaarde is dat onze boeren natuurvriendelijk werken. Aan het eind van de rit zijn wij het slot op de deur. Wij zijn de garantie dat er geen gewin wordt gemaakt op de grond en dat de pachtprijs ook voor de volgende boer laag blijft. Het kan niet fout gaan, mits de gronden vrij van financiële lasten zijn.”

Hoopvol
“Wat ik in de afgelopen twaalf jaar heb geleerd, is dat je moedig moet zijn maar ook uiterst voorzichtig. Er was moed voor nodig om Loverendale onder onze hoede te nemen; misschien ben ik overmoedig geweest maar ik hoop nog steeds dat we het probleem op tijd kunnen oplossen. Er was moed voor nodig om een AFM-goedgekeurde obligatielening in de markt te zetten, waarmee we zeshonderd nieuwe investeerders hebben bereikt. Dankzij deze moed hebben we de beoogde groei gerealiseerd. Sinds 2012 is het aantal pachters gegroeid van 13 naar 30 en het aantal hectares van 188 naar 608. De uiterste voorzichtigheid betreft het leengeld met oplopende rentes. Daar hebben we nog geen oplossing voor. Dan is er voor die gronden geen gezonde basis en is verkoop een onvermijdelijke stap. Daarom moeten we, net als onze voorvaderen, blijven focussen op donaties: schenkgeld, schenkgeld, schenkgeld. Gelukkig groeit dat ook. Elke maand komen er zo’n twintig nieuwe donateurs bij en sommigen van hen nemen ons ook op in hun testament. Deze vaste donateurs, die met regelmaat wat schenken, zijn ons fundament. Ondanks de serieuze zorgen, ben ik vooral hoopvol. Wat we met elkaar in 45 jaar hebben neergezet, is toch geweldig. Onze oprichters waren visionair!”